Problematyka związana z odpowiedzialnością członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością uregulowana została w treści art. 299 KSH. Zgodnie z jego treścią jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody. Nie wyłącza to jednak dalej idącej odpowiedzialność członków zarządu.

Przesłanką konieczną do powstania odpowiedzialności po stronie członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania tej spółki na podstawie art. 299 KSH jest bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce czyli stan, w którym istnieją nieuregulowane zobowiązania spółki wobec wierzycieli, które nie mogą być pokryte z jej majątku. Z treści art. 299 KSH wynika, że bezskuteczność musi być zarazem skutkiem niezgłoszenia przez członka zarządu we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcia postępowania układowego, gdy takie postępowanie powinno być wszczęte aby uchronić spółkę przed upadłością. Art. 21 prawa upadłościowego i naprawczego nakłada na dłużnika obowiązek złożenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 14 dni od daty powstania niewypłacalności, która zachodzi gdy spółka nie wykonuje swoich już wymagalnych zobowiązań pieniężnych bądź gdy zobowiązania spółki przekroczą wartość jej majątku. Obowiązek, ten spoczywa na każdym, kto ma prawo reprezentować spółkę sam lub łącznie z innymi osobami.

Odrębną przesłanką pozytywną odpowiedzialności członków zarządu jest to, aby wierzyciel podjął w odpowiednim czasie działania windykacyjne w stosunku do spółki. Członek zarządu nie może bowiem ponosić odpowiedzialności za takie zobowiązania spółki, których wierzyciel mógł dochodzić, ale tego nie uczynił. W sytuacji gdy członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dopuszczą do takiego obniżenia potencjału majątkowego spółki, że spowoduje to niemożność zaspokojenia jej wierzycieli nawet w toku egzekucji, art. 299 KSH ustanawia ich solidarną odpowiedzialność wobec wierzycieli.

Z ustaleniem charakteru prawnego odpowiedzialności członków zarządu, w przypadku gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna wiążą się istotne problemy. W literaturze i orzecznictwie ma miejsce zderzenie kilku koncepcji. Wśród dwóch najbardziej popularnych jedna przyjmuje odszkodowawczy charakter, druga zaś charakter gwarancyjny. Gdyby uznać, że odpowiedzialność zawarta w regulacji art. 299 KSH ma charakter odpowiedzialności odszkodowawczej, należałoby przyjąć, że to na wierzycielu spoczywa ciężar udowodnienia zdarzenia które spowodowało powstanie szkody (w omawianym przypadku bezskuteczność egzekucji), istnienie szkody i jej wysokości a także związku przyczynowego między tymi zdarzeniami oraz, że wierzyciel może dochodzić rzeczywistej straty oraz utraconych korzyści (zasada pełnego odszkodowania) zaś dłużnik nie jest uprawniony do podnoszenia zarzutów, które ewentualnie mogą przysługiwać spółce, lecz z których spółka ta nie skorzystała (między innymi zarzut nieistnienia zobowiązania). Wykazanie szkody i jej wysokości to podstawowa przesłanka, która wymaga udowodnienia przez wierzyciela w toku dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Odszkodowanie nie może przewyższać wysokości wyrządzonej szkody. Odpowiedzialność odszkodowawcza ma charakter sankcji za doprowadzenie do bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce (poprzez niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewniesienie wniosku o wszczęcie postępowania układowego). Przeciwko tezie o odszkodowawczym charakterze odpowiedzialności świadczy fakt, że zgodnie z art. 299 § 1 KSH wierzyciel musi w istocie udowodnić tylko jedną przesłankę - bezskuteczność egzekucji prowadzonej przez niego przeciwko spółce (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2007r., V CSK 55/07, OSNC-ZD 2008, nr 1, poz. 24).

Zgodnie z koncepcją gwarancyjną na wierzycielu spoczywa jedynie ciężar udowodnienia bezskuteczności egzekucji prowadzonej przez niego przeciwko spółce. Według tej koncepcji wierzyciel nie ma obowiązku wykazania istnienia szkody a także jej wysokości. Gdyby uznać, że szkodą wierzyciela jest niemożliwość zaspokojenia swoich roszczeń z majątku spółki to można wysunąć tezę, że istnieje domniemanie powstania szkody i jej wysokości. Za przyjęciem gwarancyjnego charakteru odpowiedzialności przemawia fakt odpowiadania członków zarządu za zobowiązania spółki co zakłada istnienie związku pomiędzy ich odpowiedzialnością a istnieniem tego zobowiązania w chwili nieuregulowania przez wierzyciela zaspokojenia z majątku spółki. Kolejnym argumentem za przyjęciem takiego charakteru odpowiedzialności jest konieczność wykazania bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce (równoznaczne z przeprowadzeniem dowodu na nieotrzymanie świadczenia od dłużnika). Przeciwko tezie o gwarancyjnym charakterze odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki przemawia fakt, że art. 299 KSH nie stanowi pełnej gwarancji zaspokojenia wierzyciela ponieważ członkowie zarządu mogą uchylić się od odpowiedzialności.

Podsumowując można stwierdzić że odpowiedzialność z art. 299 KSH nie ma charakteru odszkodowawczego ani gwarancyjnego. Jest to odpowiedzialność o charakterze represyjnym za zawinione niezgłoszenie w ustawowo przewidzianym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości (bądź o wszczęcie postępowania naprawczego/układowego), które to zaniechanie spowodowało, że egzekucja z majątku spółki stała się bezskuteczna, a wierzyciel poniósł szkodę wynikłą z tego zaniechania, nie z samej bezskuteczności egzekucji. Nie można bowiem rozpatrywać kwestii odpowiedzialności członków zarządu spółki w oderwaniu od zasad prowadzenia działalności przez spółkę oraz obowiązków członków zarządu wynikających z obowiązujących przepisów.

Członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność całym swoim przyszłym i teraźniejszym majątkiem. W sytuacji gdy członek zarządu wraz z małżonkiem żyją w małżeńskiej wspólności majątkowej, wierzyciel ma prawo sięgnąć do majątku wspólnego małżonków - wolny od egzekucji pozostaje jedynie majątek osobisty małżonka członka zarządu. W przypadku śmierci członka zarządu odpowiedzialność za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przechodzi na jego spadkobierców. Solidarna odpowiedzialność oznacza, że wierzyciel może żądać zaspokojenia swojego roszczenia od każdego z członków zarządu, kilku z nich lub od każdego z osobna.

Ciężar dowodu w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 299 KSH spoczywa na pozwanym. W razie braku wykazania zaistnienia przesłanek pozytywnych wskazanych w treści art. 299 KSH należy przyjąć istnienie domniemania winy członków zarządu. Może mieć ono oparcie choćby w fakcie, że powinien być im znany stan finansów spółki. Brak winy może wiązać się z różnymi okolicznościami, istotne jest aby okoliczności te powodowały brak możliwości stwierdzenia przesłanek do ogłoszenia upadłości pomimo zachowania należytej staranności przez członka zarządu. Uchylić się od odpowiedzialności mogą także członkowie zarządu, którzy wykażą, że w czasie gdy sprawowali zarząd nad spółką stan majątku spółki nie uzasadniał złożenia wniosku o ogłoszenie jej upadłości oraz wszczęcia postępowania układowego. Członkowie zarządu spółki mogą ponosić odpowiedzialność na podstawie art. 299 KSH od chwili ich powołania do zarządu. Nie podlegają odpowiedzialności członkowie zarządu, którzy niezwłocznie po objęciu funkcji i sprawdzeniu stanu majątkowego spółki uczynili zadość wymaganiom zawartym w art. 299 KSH.

Roszczenie wierzyciela z art. 299 KSH przeciwko członkom zarządu za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ulega przedawnieniu w terminie 3 lat od chwili gdy wierzyciel dowiedział się o bezskuteczności egzekucji wierzytelności wobec spółki. Zakończenie odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zgodnie z treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2010r. III CZP 84/10, Biul. SN 2010, nr 11, s. 11, następuje z upływem 10 lat od dnia, w którym przestał on pełnić tę funkcję (art. 442 § 1 KC).

Sprawa o roszczenia dochodzone na podstawie przepisu art. 299 KSH jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 479(1) § 2 pkt 1 KPC. Właściwy do rozpoznania sprawy jest tym samym sąd rejonowy, zaś gdy wartość przedmiotu sporu przekracza sto tysięcy złotych, sprawa należy do właściwości sądu okręgowego. W zakresie właściwości miejscowej sądu przy powództwie z art. 299 KSH należy stanąć na stanowisku, iż sądem wyłącznie właściwym do rozpoznawania sprawy z powództwa znajdującego podstawę w treści tego przepisu jest sąd siedziby spółki (por. uchwała Sądu Najwyższego z dni 22 września 1995r. III CZP 120/95, OSN 1995, nr 12, poz. 181). Nie jest możliwe jednoczesne pozwanie przez wierzyciela członków zarządu spółki wraz z samą spółką nie zachodzą bowiem przesłanki do współuczestnictwa materialnego ani procesowego tych podmiotów (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99, OSNC 1999, nr 12, poz. 203).

Autor: apl. rad. Rafał Kuźma