Postępowanie w przedmiocie uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone należy do postępowań odrębnych, których przebieg kodeks postępowania cywilnego reguluje w sposób odmienny w stosunku do zwykłego postępowania procesowego. Charakteryzującą je swoistością, wywołującą spore rozbieżności w judykaturze jest uzyskiwanie przez wyroki uznające klauzulę za niedozwoloną rozszerzonej skuteczności. Zgodnie bowiem z treścią art. 47943 KPC od chwili wpisania do rejestru klauzul niedozwolonych uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy prawomocny wyrok ma skutek wobec osób trzecich. Znaczenie jednak tejże skuteczności w świetle orzecznictwa i stanowisk doktrynalnych nie jest jednolite. Niespornym co do zasady pozostaje uznanie, iż skutkiem wpisu postanowienia do rejestru klauzul niedozwolonych jest to, iż nikt nie może ponownie żądać uznania za niedozwolone tego samego postanowienia stosowanego przez tego samego przedsiębiorcę, co w konsekwencji uniemożliwia wytoczenie powództwa w przedmiocie takiego samego postanowienia wobec tego samego pozwanego (stan res iudicata). Stanowisko to ugruntowane zostało uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2003 roku, w której wyraził pogląd, iż „powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza - od chwili wpisania tego postanowienia - ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok” (III CZP 95/03). W uzasadnieniu podkreślone zostało, iż „tożsamość stron procesowych, jako warunek istnienia powagi rzeczy osądzonej, skutkującej w innej, późniejszej sprawie odrzuceniem pozwu, zachodzi zarówno wtedy, gdy w obydwu sprawach uczestniczą te same strony - bez względu na rolę procesową - jak i wtedy, gdy zamiast strony wcześniejszego procesu występuje jej następca prawny lub inna osoba objęta w danym wypadku rozszerzoną prawomocnością”. Brak sprecyzowania pojęcia osoby objętej rozszerzoną prawomocnością wywołał sporą rozbieżność w przedmiocie uznania skuteczności takich wyroków względem innych przedsiębiorców stosujących identyczne klauzule jak te, które uznano za niedozwolone. Funkcjonujące w judykaturze zapatrywania na tę problematykę można sprowadzić do dwóch głównych poglądów. Jeden z nich zakłada, że art. 47943 KPC ustanawia tylko jednostronnie rozszerzoną prawomocność materialna takiego wyroku, tj. „na rzecz” wszelkich osób trzecich, a nie „przeciwko” tym osobom, co oznacza, iż rozszerzona prawomocność orzeczenia dotyczy jedynie postanowienia konkretnego wzorca umowy, które było przedmiotem oceny w postępowaniu, a nie postanowienia w ogóle (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 07 października 2008 roku, III CZP 80/08). Skuteczność tego wyroku względem osób trzecich w takim rozumieniu miałaby polegać na tym, że osoby te mogą się powoływać na skutki uznania klauzuli za niedozwoloną i zakazu jej stosowania, jednak wyłącznie względem podmiotu, wobec którego to orzeczono (zob. H. Ciepła Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. K. Piasecki, Beck, 2014; wyrok SOKiK dnia 07 marca 2005 roku, XVII Ama 6/04). Rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone – w świetle tego stanowiska - nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 47945 § 2 KPC (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 07 października 2008 roku, III CZP 80/08). Wypracowana została również koncepcja przeciwna, zgodnie z którą „uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone jest równoznaczne z uznaniem tego postanowienia za nieskuteczne (nieważne) we wszystkich stosunkach, w których zostało ono wykorzystane” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2015 roku, I CSK 124/14). W takim rozumieniu, od chwili wpisania niedozwolonej klauzuli do rejestru wyłączona zostaje możliwość ponownego wytoczenia powództwa w odniesieniu do tej samej klauzuli wzorca, także przez inne podmioty uprawnione lub przeciwko innemu przedsiębiorcy, a pozew podlega odrzuceniu (zob. S. Krześ Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. E. Marszałkowska-Krześ, Beck, 2015). Pogląd taki był podzielany w ostatnim czasie także przez Sąd Najwyższy, który postanowieniem z dnia 19 marca 2014 roku orzekł, iż „rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 47943 KPC) uzasadnia odrzucenie pozwu w razie wytoczenia powództwa przez inną stronę powodową przeciwko innej stronie pozwanej, jeżeli przedmiotem sporu są takie same postanowienia wzorca jak wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK” (I CSK 20/14). Stanowisko to potwierdził później w postanowieniu z dnia 14 stycznia 2015 roku (I CSK 124/14) rozszerzając je o tezę, iż „gdy do wpisania klauzuli doszło w toku toczącego się postępowania, uzasadnia to umorzenie postępowania”. Połączył zatem koncepcję rozszerzonej prawomocności materialnej z mocą wiążącą prawomocnego wyroku, a także z powagą rzeczy osądzonej jako negatywną przesłanką procesową. Jako uzasadnienie wskazano, że istotą postepowań w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest to, iż sąd dokonuje tzw. abstrakcyjnej kontroli postanowienia wzorca umownego, a jego cel podstawowy stanowi usunięcie postanowień wzorca uznanych za abuzywne z obrotu, ze skutkiem nie tylko dla stron procesu, ale również erga omnes (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2014 roku, I CSK 20/14). Spór na tej płaszczyźnie jest na tyle aktualny, iż w przedmiocie tym po raz kolejny glos zabrał Sąd Najwyższy, który - rozstrzygając w składzie 7 sędziów przestawione mu zagadnienie prawne - w dniu 20 listopada 2015 roku podjął uchwałę o następującej treści (III CZP 17/15):

​1. Prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza powództwo o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę pozwanego w sprawie, w której wydano ten wyrok (art. 365 i 366 k.p.c.).

2. Prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone - także po wpisaniu tego postanowienia do rejestru (art. 479 § 2 k.p.c.) - nie wyłącza powództwa o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę niebędącego pozwanym w sprawie, w której wydano ten wyrok (art. 365 i 366 w związku z art. 479 k.p.c.).

Stanowi to powrót do wcześniej obecnej linii orzeczniczej. Niewiadomym pozostają na razie motywy tego swoistego zwrotu – na te należy poczekać do momentu sporządzenia uzasadnienia wyroku i podania go do publicznej wiadomości. Znamiennym jest jednak, iż Sąd Najwyższy nie skorzystał z możliwości nadania cytowanemu orzeczeniu mocy zasady prawnej (art. 61 §6 ustawy o Sądzie Najwyższym), co oznacza, że wydane orzeczenie nie wiąże pozostałych składów Sądu. Nie można zatem mówić o definitywnym rozwiązaniu sporu w przedmiocie znaczenia rozszerzonej skuteczności wyroków SOKiK. Wydaje się, iż kres sporom położy nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wchodząca w życie w dniu 17 kwietnia 2016 roku, która to rozstrzygnięcie o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazie jego dalszego wykorzystywania przekaże Prezesowi UOKiK. Wydane przez niego decyzje odnosić będą skutek tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który stosuje daną klauzulę.