Prawo odstąpienia od umowy stanowi jedno z istotnych uprawnień przysługujących konsumentowi w związku z zawarciem umowy na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Prawo odstąpienia to możliwość rezygnacji z umowy w tzw. czasie do namysłu. Warunki i zasady korzystania z prawa do odstąpienia od umowy określa Rozdział 4 (art. 27 – 38) ustawy o prawach konsumenta z dnia 30 maja 2014 roku (dalej jako PrKonsU) Zawarcie umowy na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa zwykle wiąże się z tym, że konsument nie ma możliwości zapoznania się z zamawianym towarem czy usługą. Tymczasem konsument musi mieć możliwość bezpośredniego zapoznania się z produktem, sprawdzenia go, a jeśli towar mu się nie spodoba, musi mieć zagwarantowaną możliwość rezygnacji z umowy zwrócenia towaru sprzedającemu. Z tego względu zarówno ustawodawca unijny, jak i krajowy gwarantuje konsumentowi prawo do odstąpienia od umowy.

Konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni (według poprzedniej ustawy 10 dni) odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, z wyjątkiem kosztów określonych w art. 33 PrKonsU (koszty innego niż najtańszy zwykły sposób dostarczenia rzeczy), art. 34 ust. 2 PrKonsU (bezpośrednie koszty zwrotu) i art. 35 PrKonsU (koszty świadczenia spełnionego do czasu złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy). Oznacza to, że w tym czasie oświadczenie konsumenta o odstąpieniu od umowy może być złożone bezpośrednio u przedsiębiorcy lub nadane do niego listem poleconym albo wysłane pocztą elektroniczną.

Bieg terminu do odstąpienia od umowy rozpoczyna się:

1) dla umowy, w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązany do przeniesienia jej własności - od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik, a w przypadku umowy, która:

a) obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach - od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części,

b) polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony - od objęcia w posiadanie pierwszej z rzeczy.

Przedsiębiorca, zawierający z konsumentem umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, ma obowiązek poinformować go o sposobie i terminie wykonania prawa odstąpienia. Jest to jeden z wielu obowiązków informacyjnych, nałożonych na przedsiębiorcę. Ustawa o prawach konsumenta określa przykładowy wzór pouczenia o prawie do odstąpienia oraz wzór samego oświadczenia o odstąpieniu, z którego przedsiębiorca może skorzystać. Co istotne, jeśli przedsiębiorca zaniedba powyższego obowiązku informacyjnego, konsument będzie mógł odstąpić od umowy w terminie aż 12 miesięcy od upływu standardowego terminu odstąpienia (czyli 14 dni). W przypadku odstąpienia od umowy, przedsiębiorca ma nie więcej 14 dni na zwrot konsumentowi wszelkich płatności, których konsument dokonał. Warto jednak zauważyć, że przedsiębiorca nie jest zobowiązany do zwrotu kosztów dostarczenia rzeczy, jeśli konsument wybrał sobie inny niż najtańszy, oferowany przez przedsiębiorcę, sposób ich dostarczenia. Konsument ma natomiast 14 dni na zwrot kupionej rzeczy przedsiębiorcy (do zachowania terminu wystarczy odesłanie rzeczy przed jego upływem) i co do zasady poniesie on jedynie bezpośrednie koszty zwrotu. Umowa może przewidywać jednak, że to przedsiębiorca poniesie wszelkie koszty zwrotu rzeczy.

W razie odstąpienia od umowy umowa jest uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań, za wyjątkiem kosztów określonych w art. 33, 34 ust. 2 i art. 35 PrKonsU. To, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Ustawa o prawach konsumenta wprowadza zakaz korzystania przez konsumenta z rzeczy sprzedanej w sposób, który nie jest konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania rzeczy.

Regulacja ta uzasadniona jest potrzebą ochrony interesów przedsiębiorcy przed takim działaniem konsumentów, którzy korzystają z przysługującego im prawa do odstąpienia od umowy po użyciu towarów w stopniu większym, niż jest to konieczne do zbadania zakupionego towaru, a więc 14 – dniowy czas do namysłu traktują jak normalny czas korzystania z kupionej rzeczy. Tymczasem w okresie tym konsument ma jedynie możliwość zbadania rzeczy kupionej w taki sposób, w jaki mógłby to zrobić w sklepie, gdyby zawierał umowę w okolicznościach typowych, czyli np. w sklepie stacjonarnym. Ten tzw. odbiór jakościowy ma na celu ocenę charakteru i cech towaru a także sposobu jego funkcjonowania. W przypadku, gdy kupujący konsument nabywa w drodze umowy zawieranej na odległość odzież lub buty, może jedynie przymierzyć kupioną odzież, nie powinien jednak nosić kupionych rzeczy. Te same uwagi dotyczą m.in. sprzętu AGD lub RTV, który w ramach badania rzeczy może być uruchomiony, ale już nie eksploatowany. Jednak, co istotne konsument może zwolnić się od odpowiedzialności za nadmierne zużycie kupionej rzeczy w przypadku, gdy wykaże, że przedsiębiorca nie poinformował go o prawie odstąpienia od umowy. Ciężar dowodu wypełnienia obowiązku informacyjnego spoczywa na przedsiębiorcy.

Na koniec warto przypomnieć że ustawa o prawach konsumenta przewiduje szereg przypadków, w których konsument nie ma prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Są to w szczególności umowy, których przedmiotem jest dostarczenie rzeczy szybko psujących się lub mających krótki termin przydatności do użycia; umowy, w których przedmiotem świadczenia jest rzecz nieprefabrykowana, wyprodukowana według specyfikacji konsumenta lub służąca zaspokojeniu jego zindywidualizowanych potrzeb; umowy, w których przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu.