Pojęcie intercyzy jest nader często używane w świecie szeroko pojętego show-biznesu, a otwierając jakikolwiek magazyn plotkarski możemy liczyć się z niemalże stuprocentową pewnością, że w kontekście planowanego ślubu gwiazdy pop kultury na ten właśnie termin trafimy. Na tej podstawie można wytworzyć sobie mylne wyobrażenie, iż intercyza jest instytucją stworzoną dla ludzi „z wyższych sfer” (chociażby finansowych), a jej podpisanie wskazuje na brak zaufania pomiędzy przyszłymi małżonkami. Czy tak rzeczywiście jest?

Pojęcie intercyzy.

Cytując autora hasła w słowniku wyrazów obcych PWN, intercyza jest przedślubną umową ustalającą sprawy majątkowe przyszłych małżonków. Bazując na treści kilku innych opracowań, jako elementy wspólne możemy wyróżnić fakt umowy dotykającej jakimś stopniu relacji majątkowych pomiędzy małżonkami, zawieranej przed lub w trakcie trwania małżeństwa. Mimo iż termin wydaje się prawniczy, jego rozumienie jest umownie przyjęte w polskim społeczeństwie, bowiem należy zauważyć, iż termin „intercyza” nie występuje w krajowym systemie prawnym i brak jego ustawowej definicji. Instytucja ta – w zbliżonej do przedstawionej powyżej formie – funkcjonuje jednak w polskim porządku prawnym RP.

Intercyza w prawie polskim

W polskim systemie prawnym ustawowym ustrojem małżeńskim jest wspólność majątkowa, mająca zastosowanie z mocy samego prawa od momentu zawarcia związku małżeńskiego. Nie jest jednakże ustrojem absolutnym i nie dającym się w jakikolwiek sposób zmienić. W ustawową wspólność majątkową, zgodnie z obowiązującymi przepisami, można ingerować, i w zależności od podmiotu dokonującego ingerencji będzie to umowny lub przymusowy ustrój małżeński. Ponieważ punktem wyjścia jest dla nas pojęcie intercyzy, przedmiotem dalszego omówienia pozostanie ustrój wprowadzany na mocy umowy zawieranej przez małżonków.

Parę słów na temat ustawowej wspólności

Na wstępie należałoby jednak przybliżyć czym jest ustawowa wspólność majątkowa i co oznacza dla osób między którymi funkcjonuje. Konsekwencją jej istnienia jest funkcjonowanie w małżeństwie aż 3 mas majątkowych: majątku osobistego żony, majątku osobistego męża oraz majątku wspólnego małżonków, z zasady obejmującego wszystko co zostało nabyte przez chociażby jednego z małżonków w trakcie trwania małżeństwa - z zastrzeżeniem wyłączeń określonych ustawą.

Do majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą jedynie składniki enumeratywnie określone w art. 33 KRO, wśród których warto wyróżnić przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej (co do zasady - przed zawarciem małżeństwa), przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, prawa twórcy, nagrody za osobiste osiągnięcia, odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy renty) oraz wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków. Do majątku wspólnego należy już jednak pobrane wynagrodzenie za pracę czy inną działalność zarobkową. Generalnie zatem, większość nabytych w trakcie trwania małżeństwa składników majątkowych objętych jest ustawową wspólnością.

Małżeńskie umowy majątkowe (intercyza)

Umowny ustrój małżeński powstaje na mocy umowy zawartej pomiędzy małżonkami lub przyszłymi małżonkami, w którym rozszerzają, ograniczają lub całkowicie wyłączają funkcjonowanie między nimi ustroju wspólności. Umowa taka musi być zawarta w formie aktu notarialnego, w innym przypadku pozostanie nieważna. Cechuje ją możliwość zmiany lub rozwiązania.Jej celem jest ustalenie zasad, według których kształtować się mają wzajemne stosunki majątkowe małżonków (post. SN z 22.10.2009 r., III CZP 67/09).

Rozszerzenie lub ograniczenie ustawowej wspólności majątkowej oznacza wprowadzenie modyfikacji w zakresie składników należących do majątków osobistych małżonków przez – odpowiednio – rozszerzenie lub zubożenie katalogu składników majątku osobistego każdego z małżonków określonego w art. 33 KRO.Ustanowienie zaś rozdzielności majątkowej nie jest już wprowadzeniem zmian w zakresie ustawowej wspólności, lecz stanowi wprowadzenie pomiędzy małżonkami całkowicie odmiennego reżimu majątkowego.

Ustrój rozdzielności majątkowej wprowadzony na mocy umowy może przybrać oblicze rozdzielności majątkowej sensu stricto lub rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobku.

W przypadku umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później oraz w pełni samodzielnie nim dysponuje. Oznacza to, iż w małżeństwie występują dwie odrębne masy majątkowe, tj. majątki osobiste małżonków. Najbardziej klarowne jest to w sytuacji, gdy umowa zostaje zawarta przed zawarciem małżeństwa, bowiem zawarte małżeństwo nie ma żadnego wpływu na sytuację majątkową małżonków, a na żadnym etapie jego trwania nie powstaje majątek wspólny. Gdy zaś do zawarcia umowy dochodzi w trakcie trwania małżeństwa, do majątku osobistego małżonka zalicza się dodatkowo udział (odpowiedni do ich wkładu małżeństwo, a co do zasady równy) w majątku wspólnym. Podobnie, współwłasnością w częściach ułamkowych będą przedmioty nabyte wspólnie przez małżonków w trakcie trwania ustroju rozdzielności.

Małżonkowie decydując się na zawarcie umowy małżeńskiej ustanawiającej między nimi ustrój rozdzielności majątkowej, mogą ponadto dokonać wyboru co do ustanowienia ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobku. Dorobek w świetle ustawowej definicji rozumiany jestjako wzrost wartości majątku każdego z małżonków po zawarciu umowy majątkowej, przy czym przy ustaleniu jego wartości pomija się przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej i wymienione w art. 33 pkt 2, 5-7, 9 oraz przedmioty nabyte w zamian za nie, natomiast dolicza się wartość darowizn dokonanych przez jednego z małżonków (z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych dzieci/wnuków małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn), usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka oraznakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka. Zawarcie tego typu umowy nie zmienia sytuacji małżonków w trakcie trwania małżeństwa w stosunku do umowy wprowadzającej ustrój rozdzielności majątkowej, jednakże znacząco może wpłynąć na ich relacje majątkowe po ustaniu związku małżeńskiego. Zgodnie bowiem z treścią art. 514 KRO po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Co to oznacza w praktyce? To, iż w przypadku rezygnacji z ustroju rozdzielności i powrotu do wspólności majątkowej lub w przypadku rozwiązania małżeństwa, małżonek którego wartość majątku osobistego nie uległa wzrostowi w ogóle lub uległa nieznacznemu wzrostowi – w przeciwieństwie do drugiego małżonka, którego majątek osobistywzrósł znacznie – może żądać by zrównać swój dorobek z dorobkiem małżonka.Przyjęło się, ze ten rodzaj rozdzielności jest sprawiedliwy szczególnie w przypadku kobiet, które poświęciły się wychowaniu dzieci i prowadzeniu domu, wskutek czego dorobiły się mniejszego majątku.

Po co umowa małżeńska?

Wbrew utartemu niekiedy wyobrażeniu zawarcie przez małżonków umowy majątkowej wprowadzającej ustrój rozdzielności nie musi oznaczać braku zaufania we wzajemnych stosunkach. Dzięki takiemu rozwiązaniu każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać składnikami swojego majątku, co może być istotne dla osób z dużym poczuciem niezależności oraz aktywnych na płaszczyźnie zawodowej. W przypadku rozwodu skutkuje brakiem konieczności przeprowadzenia działu majątku. Z drugiej strony pozwala uniknąć odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka prywatnie czy też w związku z prowadzoną przez niego działalnością – należności ściągane są z majątku osobistego dłużnika. Dla swojej skuteczności wymaga jednakże powiadomienia osób trzecich (kontrahentów) o jej istnieniu. Obowiązek jej ujawnienia występuje w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą wspólników spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komplementariuszy spółki komandytowo – akcyjnej. Należy tez mieć na uwadze, że w przypadku gdy do zawarcia umowy doszło po powstaniu zobowiązania, to małżonkowie odpowiadają za nie jakby nie było między nimi ustroju rozdzielności.

Jednakowoż trzeba też wskazać, że ustrój rozdzielności majątkowej wiąże się z pewnymi niedogodnościami – uniemożliwia wspólne rozliczenie majątku dochodowego, wpływa na zdolność kredytową czy dotacyjną małżonków. Dlatego też decydując w kwestii ustroju majątkowego w swoim małżeństwie należy rozważyć wiele rożnych czynników.

Podsumowując

Najbliższe potocznemu rozumieniu intercyzy są regulacje na mocy których przyszli małżonkowie przed ślubem zawierają między sobą umowę ustanawiająca między nimi rozdzielność majątkową, skutkującą z dniem zawarcia małżeństwa. Tym samym pomiędzy małżonkami nigdy nie powstaje ustrój wspólności majątkowej, a wszystko co nabywają w trakcie trwania małżeństwa stanowi tylko i wyłącznie składniki ich osobistych majątków.

Niemniej jednak nie można zapominać iż są oni zobowiązani do wzajemnej pomocy w trakcie trwania małżeństwa oraz do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny założonej przez swój związek – z za zaciągnięte z tego tytułu zobowiązania odpowiadają solidarnie.