Ustawą z dnia 13 października 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów znowelizowano przepisy odnoszące się do mediacji w sprawach cywilnych. Celem nowelizacji jest rozszerzenie i upowszechnienie wykorzystywania mediacji w sprawach cywilnych, zwłaszcza pomiędzy przedsiębiorcami. Skutkiem zmian ma być szersze i częstsze wykorzystywanie mediacji, a co za tym idzie, skrócenie i usprawnienie procesów sądowych oraz obniżenia kosztów sporów, zarówno po stronie obywateli jak i państwa. Najbardziej doniosłą zmianą jest wprowadzenie z dniem 01 stycznia 2016 roku dodatkowego wymogu formalnego pozwu, poprzez dodanie w art. 187 § 1 KPC punktu 3, nakładającego na powoda obowiązek przedstawienia w pozwie informacji, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia. Wiąże się to z przedstawionym w uzasadnieniu projektu ustawy oczekiwaniem, że przyczyni się to do utrwalenia przekonania o konieczności podjęcia próby polubownego rozwiązania sporu przed skierowaniem sprawy do sądu. Komentowany przepis ma zastosowanie do pozwu wzajemnego oraz do pism, do których stosuje się przepisy o pozwie, a zatem np. do skargi o wznowienie, a także, na podstawie art. 511 § 1 k.p.c., wnioskodawcy w postępowaniu nieprocesowym, w sprawach w których zawarcie ugody jest dopuszczalne. Na tle znowelizowanych przepisów powstał szereg problemów natury praktycznej. Na wstępie wypada odpowiedzieć na pytanie, w której części pozwu należy umieścić informację o podjętej mediacji lub próbie innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu. Art. 187 KPC wymienia elementy obligacyjne pozwu, zatem należy uznać, że informacja, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, powinna znaleźć się w części pozwu, w której zawarte są żądania. Przykładowo informacja taka może prezentować się następująco: Na podstawie art. 187 § 1 pkt 3 KPC informuję, iż strony podjęły/nie podjęły próbę mediacji lub innego sposobu pozasądowego rozwiązania sporu.   Natomiast wyjaśnienie skutków podjętych prób lub przyczyn ich niepodjęcia powinno znaleźć się w uzasadnieniu pozwu. Przykładowym wyjaśnieniem może być: Strony podjęły mediację w dniu ….., przeprowadzaną przez mediatora….., która nie zakończyła się podpisaniem ugody.  Za całe wyjaśnienie przyczyn niepodjęcia mediacji albo innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu wystarczy stwierdzenie, że powód nie jest zainteresowany przeprowadzeniem mediacji ani innym pozasądowym sposobem rozwiązania sporu. Powód ma bowiem prawo do tego, aby jego sprawę rozpoznał sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Mediacja zaś może jedynie utrudnić, przedłużyć i podwyższyć koszty dochodzenia roszczeń. Kolejnym problemem praktycznym wysuwającym się przy analizie niniejszego przepisu jest: co należy rozumieć pod stwierdzeniem mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu. W uzasadnieniu projektu ustawodawca nie precyzuje, czym jest pozasądowy sposób rozwiązania sporu, w doktrynie również nie wytłumaczono dokładnie tego sformułowania. Wobec powyższego należy przyjąć, iż jest to dowolny sposób ugodowego zakończenia sporu. Przykładem może tutaj być:
  1. Dodatkowe stwierdzenie w wezwaniu do zapłaty.
Wydaje się, że najprostszym i najbardziej powszechnym sposobem jest dodatkowe sformułowanie w wezwaniu do zapłaty, gdzie obok wezwania dłużnika do dobrowolnego zrealizowania świadczenia wezwiemy go również do podjęcia mediacji celem polubownego rozwiązania sporu. Przykładem może być następujące zdanie: Wzywam do zapłaty w terminie 7 dni od dnia doręczenia niniejszego wezwania kwoty 1000 zł lub w tym terminie przystąpienia do mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, lub zdanie Brak reakcji na niniejsze pismo w terminie 7 dni odczytany zostanie jako brak zgody na podjęcie mediacji zmierzających do zakończenia sporu na drodze porozumienia stron. W takim wypadku mój Mocodawca uzna niniejsze pismo za w pełni wyczerpujące w zakresie postępowania reklamacyjnego i przedsądowego. W takim wezwaniu możemy również określić osobę lub sposób wyboru mediatora. W przypadku braku odpowiedzi dłużnika na tak sformułowane wezwanie do zapłaty w pozwie powód może wskazać: pomimo zawartej w wezwaniu do zapłaty gotowości do podjęcia mediacji lub innego pozasądowego rozwiązania sporu pozwany w terminie w nim określonym nie wypowiedział się na ten temat.  Wydaje się, iż wezwanie do zapłaty będzie najczęściej wybieraną formą pozasądowego sposobu rozwiązania sporu. Świadczyć o tym może przede wszystkim dotychczasowa praktyka i w szczególności stosunkowo niskie koszty w porównaniu do innych metod.
  1. Negocjacje pomiędzy profesjonalnymi przedstawicielami.
Kolejnym przedsądowym sposobem rozwiązania sporu może być podjęcie negocjacji, pertraktacji pomiędzy profesjonalnymi przedstawicielami stron, których przedmiotem będzie zawarcie ugody pozasądowej. W pozwie powód może zawrzeć następującą informację: Strony poprzez swoich profesjonalnych pełnomocników podjęły negocjację celem polubownego rozwiązania sporu, jednak z uwagi na rozbieżność zdań zakończyły się one fiaskiem.  Przedstawiony sposób może w przyszłości nabrać większego znaczenia, a to z uwagi na zmieniony art. 109 § 2 KPC wskazujący, iż przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia adwokata oraz radcy prawnego sąd weźmie pod uwagę jego zaangażowanie w czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu również przed wniesieniem pozwu. Taka redakcja przepisu spowodować może też negatywne konsekwencje, np. w postaci pozoru negocjacji w celu zwiększenia kosztów procesowych.
  1. Zawezwanie do próby ugodowej.
Kolejnym przewidzianym przez prawo instrumentem rozwiązania sporu jest tzw. zawezwanie do próby ugodowej (art. 184-186 KPC). Ustawodawca nowelizacją pragnie ograniczyć właśnie ten sposób poprzez podwyższenie opłaty stałej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w sprawach o prawa niemajątkowe oraz prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu przekracza 10 000 zł – do 300  zł oraz pozostawienie opłaty stałej w wysokości 40 zł w sprawach o prawa majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 000 zł. W uzasadnieniu wskazuje: Podwyższenie opłaty sądowej od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w trybie art. 184 k.p.c. przyczyni się do ograniczenia nadużywania tej instytucji jako instrumentu przerywającego bieg terminu przedawnienia. Z danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2013 r. do sądów rejonowych wpłynęło 14.332 wnioski o zawezwanie do próby ugodowej, z czego zawartych zostało jedynie 207 ugód. Strona, która realnie będzie zmierzała do podjęcia próby załatwienia sprawy w drodze ugody, będzie mogła to uczynić przez wszczęcie mediacji, co także wywoła efekt przerwania biegu przedawnienia.
  1. Podjęcie próby mediacji.
Postulowanym przez ustawodawcę sposobem rozwiązywania sporów jest podjęcie mediacji korzystając z pomocy profesjonalnych mediatorów. Przykładem organizacji zawodowo prowadzącej przedsądowe mediacje jest Polskie Centrum Mediacji (zachęcam do odwiedzenia strony internetowej w celu uzyskania informacji http://mediator.org.pl/). Innymi uznanymi podmiotami są Centrum Mediacyjne przy Naczelnej Rady Adwokackiej, czy Ośrodek Mediacji przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie. Jakie natomiast mogą być skutki odmowy przez stronę podjęcia próby mediacji? Odpowiedzią na to pytanie może być znowelizowany przepis artykułu 103 KPC. W myśl § 1 niniejszego artykułu sąd może włożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem, natomiast w § 2 wskazano, że przepis § 1 dotyczy zwłaszcza kosztów powstałych wskutek uchylenia się od wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów, a także oczywiście nieuzasadnionej odmowy poddania się mediacji. W uzasadnieniu projektu wskazano: Podkreślić należy, że proponowana zmiana w żadnym zakresie nie skutkuje obowiązkiem przystąpienia do mediacji ani zawarcia ugody. Strona ma prawo do odmowy mediacji bez podawania przyczyn (zgodnie z art. 1838 § 3 k.p.c.), wycofania się z mediacji na dowolnym etapie, a także odmowy zawarcia ugody. Nie poniesie wówczas skutków w postaci obciążenia dodatkowymi kosztami postępowania. Z perspektywy całokształtu postępowania, którą będzie dysponował sąd orzekający o kosztach, postawa strony, która sprawę wygrała w całości i nie poddała się mediacji jedynie z powodu przekonania do swoich racji, nie będzie mogła zostać oceniona jako oczywiście niewłaściwa. Kosztami spowodowanymi nielojalną postawą może zostać obciążona np. strona, która przegrała sprawę w części, jeżeli uprzednio odrzuciła w sposób oczywiście bezzasadny rozsądną propozycję drugiej strony poddania się mediacji. W takiej sytuacji strona powinna liczyć się z negatywnymi konsekwencjami nieuzasadnionej odmowy mediacji. Oczywiście praktyka pokaże jak Sądy będą interpretować niniejsze przepisy. Kończąc, pragnę również zwrócić uwagę na skutki niewywiązania się przez powoda z obowiązku określonego w komentowanym przepisie. Z jednej strony w uzasadnieniu projektu ustawy projektodawcy wskazują: w projekcie przyjęto założenie o celowości wspierania mediacji jako metody rozwiązywania sporów cywilnych drogą rozwiązań „miękkich”, tj. takich, które mają skłaniać strony do korzystania z mediacji i aktywizować sąd w jej wykorzystywaniu, jednak bez tworzenia sztywnych regulacji o charakterze przymuszającym. Zgodnie z tym założeniem brak informacji o działaniach związanych z polubownym rozwiązaniem sporu na etapie przesądowym nie zostanie obarczony sankcją zwrotu pozwu. Ponieważ brak informacji o skorzystaniu z polubownych metod rozwiązania sporu nie uniemożliwia nadania sprawie dalszego biegu, przewodniczący nie będzie wzywał powoda do uzupełnienia braków formalnych pozwu, a także nie będzie mógł zastosować sankcji zwrotu pozwu – zgodnie z brzmieniem przepisu art. 130 § 1 k.p.c. Z drugiej zaś strony w doktrynie pojawił się również pogląd, iż przepis art. 187 § 1 KPC reguluje obligatoryjne składniki pozwu. Jeżeli zatem informacja lub wyjaśnienie wymienione w pkt 3 tego paragrafu nie zostaną zamieszczone w pozwie, pozew będzie dotknięty brakiem formalnym. W razie nieusunięcia tego braku na zarządzenie przewodniczącego pozew będzie podlegał zwrotowi. Czytany literalnie przepis art. 130 § 1 k.p.c. może prowadzić do wniosku, że brak informacji o podjęciu mediacji lub prób polubownego rozwiązania sporu uniemożliwia nadanie sprawie dalszego biegu. Wniosek taki może zostać uznany za zasadny, jeżeli od kształtu takiej informacji przewodniczący uzależni skierowanie sprawy do mediacji albo wyznaczenie spotkania informacyjnego lub posiedzenia, o których mowa w art. 1838 § 4 i 5 k.p.c. Rozumując w ten sposób, będziemy mieli do czynienia z uniemożliwieniem nadania sprawie biegu i tym samym podstawą wezwania do usunięcia braków formalnych pod rygorem zwrotu pozwu. Podsumowując, przedstawiona zmieniona regulacja zasługuje jak najbardziej na aprobatę. Ograniczenie spraw rozpatrywanych przez sądy niewątpliwie doprowadziłoby do skrócenia terminów oczekiwania na wyrok. Jednak wprowadzając wymóg podania w pozwie informacji o podjęciu mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązanie sporu, może dojść do sytuacji wręcz odwrotnej – może to niepotrzebnie wydłużać proces sądowy i przysparzać dodatkowej pracy wymiarowi sprawiedliwości. Wprowadzenie tego przepisu, w takiej formie, może oznaczać masowe wzywanie do uzupełnienia braków pozwów złożonych na początku 2016 r. Autor publikacji: aplikant radcowski Michał Dajos